The Oxford Book of Latin Verse Part 36

MAXIMVS Iliacae gentis certamina uates et quinquaginta regum regemque patremque, castra decem aestatum uictamque sub Hectore Troiam erroremque ducis totidem quot uicerat annis instantem bello geminataque Pergama ponto ultimaque in patria captisque penatibus arma ore sacro cecinit; patriam quoi cura petentum dum dabat eripuit, cuiusque ex ore profusos omnis posteritas latices in carmina duxit amnemque in tenuis ausa est diducere riuos, unius fecunda bonis. sed proximus illi Hesiodus memorat diuos diuumque parentes et chaos enixum terras...o...b..mque sub illo infantem et primos t.i.tubantia sidera cursus t.i.tanasque senes Iouis et cunabula magni et sub fratre uiri nomen sine matre parentis atque iterum patrio nascentem corpore Bacchum omniaque inmenso uolitantia lumina mundo.

quin etiam ruris cultus legesque notauit militiamque soli; quod collis Bacchus amaret, quod fecunda Ceres campos, quod Pallas utrumque, atque arbusta uagis essent quod adultera pomis, siluarumque deos sacrataque flumina nymphis, pacis opus magnos naturae condit in usus.

astrorum quidam uarias dixere figuras signaque diffuso pa.s.sim labentia caelo in proprium cuiusque genus causasque tulere: Persea et Andromedan poena matremque dolentem solantemque patrem raptuque Lycaone natam officioque Iouis Cynosuram, lacte Capellam et furto Cycnum, pietate ad sidera ductam Erigonen ictuque Nepam spolioque Leonem et morsu Cancrum, Pisces Cythereide uersa, Lanigerum uicto ducentem sidera ponto ceteraque ex uariis pendentia casibus astra aethera per summum uoluerunt fixa reuolui.

quorum carminibus nihil est nisi fabula caelum, terraque composuit caelum, quae pendet ab illo.

quin etiam pecorum ritus et Pana sonantem in calamos Sicula memorat tellure creatus; nec siluis siluestre canit perque horrida motus rura serit dulcis musamque inducit in arua.

ecce alius pictas uolucris ac bella ferarum, ille uenenatos anguis aconitaque et herbas fata refert uitamque sua radice ferentis.

quin etiam tenebris immersum Tartaron atra in lucem de nocte uocant orbemque reuoluunt interius uersum naturae foedere rupto.

omne genus rerum doctae cecinere sorores, omnis ad accessus Heliconis semita trita est, et iam confusi manant de fontibus amnes nec capiunt haustum turbamque ad nota ruentem.

integra quaeramus rorantis prata per herbas undamque occultis meditantem murmur in antris, quam neque durato gustarint ore uolucres, ipse nec aetherio Phoebus libauerit igni.

nostra loquar; nulli uatum debebimus ora, nec furtum, sed opus ueniet, soloque uolamus in caelum curru, propria rate pellimus undas.

namque canam tacita naturam mente potentem infusumque deum caelo terrisque fretoque ingentem aequali moderantem foedere molem, totumque alterno consensu uiuere mundum et rationis agi motu, c.u.m spiritus unus per cunctas habitet partis atque irriget orbem omnia peruolitans corpusque animale figuret.

quod nisi cognatis membris contexta maneret machina et imposito pareret tota magistro, ac tantum mundi regeret prudentia censum, non esset statio terris, non ambitus astris, haereretque uagus mundus standoque rigeret, nec sua dispositos seruarent sidera cursus, noxque alterna diem fugeret rursumque fugaret; non imbres alerent terras, non aethera uenti, nec pontus grauidas nubis, nec flumina pontum, nec pelagus fontis, nec staret summa per omnis par semper partis aequo digesta parente, ut neque deficerent undae nec sideret orbis, nec caelum iusto maiusue minusue uolaret.

motus alit, non mutat opus; sic omnia toto dispensata manent mundo dominumque sequuntur.

hic igitur deus et ratio, quae cuncta gubernat, ducit ab aetheriis terrena animalia signis: quae quamquam longo cogit summota recessu sentiri tamen, ut uitas ac fata ministrent gentibus ac proprios per singula corpora mores.

nec nimis est quaerenda fides: sic temperat arua caelum, sic uarias fruges redditque rapitque, sic pontum mouet ac terris immitt.i.t et aufert: atque haec seditio pelagus nunc sidere lunae mota tenet nunc diuerso stimulata recessu, nunc anni spatio Phoeb.u.m comitata uolantem; sic submersa fretis concharum et carcere clausa ad lunae motum uariant animalia corpus et tua d.a.m.na, tuas imitantur, Delia, uiris; tu quoque fraternis sic perdis in oribus ora atque iterum ex eisdem repetis, quantumque reliquit aut dedit ille, refers et sidus sidere constas.

denique sic pecudes et muta animalia terris, c.u.m maneant ignara sui legisque per aeuum, natura tamen ad mundum reuocante parentem attollunt animos caelumque et sidera seruant corporaque ad lunae nascentis cornua l.u.s.trant uenturasque uident hiemes, reditura serena: quis dubitet post haec hominem coniungere caelo?

consilium natura dedit linguamque capaxque ingenium uolucremque animum, quem denique in unum descendit deus atque habitat seque ipse requirit.

mitto alias artis, quarum est permissa facultas, infidas adeo nec nostri munera census, mitto, quod aequali nihil est sub lege tributum, quod patet auctores summi non pectoris esse, mitto quod et certum est et ineuitabile fatum, materiaeque datum est cogi, sed cogere mundo.

quis caelum possit nisi caeli munere nosse et reperire deum nisi qui pars ipse deorum est?

quisue hanc conuexi molem sine fine patentis signorumque choros ac mundi flammea templa aeternum et stellis aduersus sidera bellum cernere et angusto sub pectore claudere posset, ni tantos animis oculos natura dedisset cognatamque sui mentem uertisset ad ipsam et tantum dicta.s.set opus, caeloque ueniret quod uocat in caelum sacra ad commercia rerum et primas quas dant leges nascentibus astra?

quis neget esse nefas inuitum prendere mundum et uelut in semet captum deducere in orbem?

sed ne circuitu longo manifesta probentur, ipsa fides operi faciet pondusque fidemque.

nam neque decipitur ratio nec decipit umquam; rite sequenda uia est ueris accredita causis, euentusque datur qualis praedicitur ante.

quod fortuna ratum faciat, quis dicere falsum audeat et tantae suffragia uincere sortis?

haec ego diuino cupiam c.u.m ad sidera flatu ferre, nec in turba nec turbae carmina condam, sed solus uacuo ueluti uectatus in orbe liber agam currus, non occursantibus ullis nec per iter socios commune gerentibus actus, sed caelo noscenda canam mirantibus astris et gaudente sui mundo per carmina uatis: uel quibus illa sacros non inuidere meatus not.i.tiamque sui, minima est quae turba per orbem.

illa fluit, quae diuitias, quae diligit aurum, imperia et fascis mollemque per otia luxum et blandis diuersa sonis dulcemque per auris affectum, ut modico noscenda ad fata labore.

hoc quoque fatorum est, legem perdiscere fati.

_199. The Rarity of True Friends.h.i.+p_

PER tot signorum species contraria surgunt corpora totque modis quotiens inimica creantur.

idcirco nihil ex semet natura creauit pectore amicitiae maius nec rarius umquam.

unus erat Pylades, unus qui mallet Orestes ipse mori; lis una fuit per saecula mortis: optauitque reum sponsor non posse reuerti, sponsoremque reus timuit, ne solueret ipsum.

perque tot aetates hominum, tot tempora et annos, tot bella et uarios etiam sub pace labores, c.u.m fortuna fidem quaerat, uix inuenit usquam.

at quanta est scelerum moles per saecula cuncta, quamque onus inuidiae non excusabile terris!

quid loquar infectos fraterno sanguine fratres, uenalis ad fata patres matrumque sepulcra?

quid loquar ut subitam sceleratis gentibus olim imposuit Phoebus noctem terrasque reliquit?

quid loquar euersas urbis et prodita templa et uarias pacis cladis et mixta uenena, insidiasque fori, caedis in moenibus ipsis et sub amicitiae gra.s.santem nomine turbam?

in populo scelus est, et abundant cuncta furoris, et fas atque nefas mixtum, legesque per ipsas saeuit nequities; poenas iam noxia uincit.

scilicet in multis quoniam discordia signis corpora nasc.u.n.tur, pax est sublata per orbem, et fidei rarum foedus paucisque tributum; utque sibi caelum, sic tellus dissidet ipsa, atque hominum gentes inimica sorte feruntur.

_200. Line upon Line_

VT rudibus pueris monstratur littera primum per faciem nomenque suum, tum ponitur usus; tunc coniuncta suis formatur syllaba nodis; hinc uerbis structura uenit per membra ligandis, tunc rerum uires atque artis traditur usus, perque pedes proprios nascentia carmina surgunt; singulaque in summa prodest didicisse priora; quae nisi const.i.terint primis fundata elementis, effluat in uanum rerum praeposterus ordo, uersaque, quae propere dederint praecepta magistri: sic mihi per totum uolitanti carmine mundum erutaque abstrusa penitus caligine fata Pieridum numeris etiam modulata canenti, quoque deus regnat reuocanti numen in arte per partis ducenda fides, et singula rerum sunt gradibus tradenda suis, ut c.u.m omnia certa not.i.tia steterint, proprios reuocentur ad usus.

ac uelut in nudis c.u.m surgunt montibus urbes, conditor et uacuos muris circ.u.mdare collis destinat, ante ma.n.u.s quam temptet scindere fossas, quaerit opes: ruit ecce nemus, saltusque uetusti proc.u.mbunt solemque nouum, noua sidera cernunt; pellitur omne loco uolucrum genus atque ferarum, antiquasque domos et nota cubilia linquunt.

ast alii silicem in muros et marmora templis rimantur, ferrique rigor per tempora nota quaeritur; hinc artes, hinc omnis conuenit usus.

tunc demum consurgit opus, c.u.m cuncta supersunt, ne medios rumpat cursus praepostera cura: sic mihi cunctanti tantae succedere moli materies primum rerum, ratione remota, tradenda est, ratio sit ne post irrita, neue argumenta nouis stupeant nascentia rebus.

_201. A New Poetry_

IN noua surgentem maioraque uiribus ausum nec per inaccessos metuentem uadere saltus ducite, Pierides. uestios extendere finis conor et inriguos in carmina ducere fontis.

non ego in excidium caeli nascentia bella fulminis et flammis partus in matre sepultos, non coniuratos reges Troiaque cadente Hectora uenalem cineri Priamumque ferentem, Colchida nec referam uendentem regna parentis et lacerum fratrem stupro segetesque uirorum taurorumque trucis flammas uigilemque draconem et reducis annos auroque incendia facta et male conceptos partus peiusque necatos; septenosque duces ereptaque fulmine flammis moenia Thebarum et uictam, quia uicerat, urbem germanosque patris referam matrisque nepotis natorumque epulas conuersaque sidera retro ereptumque diem; nec Persica bella profundo indicta et magna pontum sub cla.s.se latentem inuersumque fretum terris, iter aequoris undis.

non annosa canam Messanae bella nocentis; non regis magni spatio maiore canenda, quam sunt acta, loquar; Romanae gentis origo totque duces urbis, tot bella atque otia, et omnis in populi unius leges ut cesserit orbis, differtur. facile est, uentis dare uela secundis fecundumque solum uarias agitare per artis auroque atque ebori decus addere, c.u.m rudis ipsa materies niteat. speciosis condere rebus carmina uulgatum est opus et componere simplex.

at mihi per numeros ignotaque nomina rerum temporaque et uarios casus momentaque mundi signorumque uices partisque in partibus ipsis luctandum est, quae nosse nimis, quid? dicere quantum est carmine quid proprio? pedibus quid iungere certis?

huc ades, o quic.u.mque meis aduertere coeptis aurem oculosque potes, ueras et percipe uoces.

impendas animum; nec dulcia carmina quaeras.

ornari res ipsa negat contenta doceri.

_202. The Rule of Fate_

QVID tam sollicitis uitam consumimus annis torquemurque metu caecaque cupidine rerum aeternisque senes curis, dum quaerimus aeuum, perdimus et nullo uotorum fine beati uicturos agimus semper nec uiuimus umquam?

pauperiorque bonis quisque est quo plura requirit, nec quod habet numerat, tantum quod non habet optat: c.u.mque sui paruos usus natura reposcat, materiam struimus magnae per uota ruinae luxuriamque lucris emimus luxuque rapinas, et summum census pretium est effundere censum?

soluite, mortales, animos curasque leuate totque superuacuis uitam deplete querelis.

fata regunt orbem, certa stant omnia lege, longaque per certos signantur tempora casus.

nascentes morimur, finisque ab origine pendet.

hinc et opes et regna fluunt, et saepius orta paupertas, artesque datae moresque creatis et uitia et clades, d.a.m.na et compendia rerum.

nemo carere dato poterit nec habere negatum fortunamue suis inuitam prendere uotis aut fugere instantem. sors est sua cuique ferenda.

an, nisi fata darent leges uitaeque necisque, fugissent ignes Aenean, Troia sub uno non euersa uiro fatis uicisset in ipsis?

aut lupa proiectos nutrisset Martia fratres?

Roma casis enata foret, pecudumque magistri in Capitolino sanxisset fulmina monte, includiue sua potuisset Iuppiter arce, captus et a captis...o...b..s foret? igne sepulto uulneribus uictor repetisset Mucius urbem?

solus et oppositis clausisset Horatius armis pontem urbemque simul? rup.i.s.set foedera uirgo?

tresque sub unius fratres uirtute iacerent?

nulla acies tantum uicit. pendebat ab uno Roma uiro regnumque orbis sort.i.ta iacebat.

quid referam Cannas admotaque moenibus arma, postque tuos, Trasimene, lacus Fabiumque morantem Varronemque fuga magnum? quid dicere prosit accep.i.s.se iugum uictae Carthaginis arces, sperantem Hannibalem nostris cecidisse catenis consilium regni furtiua morte luisse?

adde etiam uiris Italas Romamque suismet pugnantem membris, adice et ciuilia bella et Cinnam in Mario Mariumque in carcere uictum: quod consul totiens exsul, quod de exsule consul adiacuit Libycis compar iactura ruinis eque crepidinibus cepit Carthaginis urbem.

hoc nisi fata darent, numquam fortuna tulisset.

quis te Niliaco periturum litore, Magne, post uictas Mithridatis opes pelagusque receptum et tris emenso meritos ex orbe triumphos, crederet, ut corpus sepeliret naufragus ignis, eiectaeque rogum facerent fragmenta carinae?

quis tantum mutare potest sine numine fati?

ille etiam caelo genitus caeloque receptus, c.u.m bene compositis uictor ciuilibus armis iura togae regeret, totiens praedicta cauere uulnera non potuit, toto spectante senatu indicium dextra retinens, monitumque cruore deleuit proprio, possent ut uincere fata.

quid numerem euersas urbis regumque ruinas inque rogo Croesum Priamumque in litore trunc.u.m, cui nec Troia rogus? quid Xerxen maius et ipso naufragium pelago? quid capto sanguine regem Romanis positum? raptosque ex ignibus ignis cedentemque uiro flammam, qui templa ferebat?

quot subitae ueniunt ualidorum in corpora mortes seque ipsae rursus fugiunt errantque per ignis?

ex ipsis quidam elati rediere sepulcris; atque his uita duplex. illis uix contigit una.

ecce leuis perimit morbus grauiorque remitt.i.t, succ.u.mbit sorti ratio, ui uincitur usus; cura nocet, cessare iuuat, mora saepe malorum dat pausas, laeduntque cibi, parc.u.n.tque uenena.

degenerant nati patribus uinc.u.n.tque parentes ingeniumque suum retinent; transitque per illum, ex illo fortuna uenit. furit alter amore et pontum transnare potest et uertere Troiam; alterius frons est scribendis legibus apta.

ecce patrem nati perimunt, natosque parentes, mutuaque armati coeunt in uulnera fratres.

non nostrum hoc bellum est; coguntur tanta moueri inque suas ferri poenas lacerandaque membra.

quod Decios non omne tulit, non omne Camillos tempus et inuicta deuictum mente Catonem, materies in rem superat, sed lege repugnat.

quin nec paupertas breuiores excipit annos, nec sunt inmensis opibus uenalia fata; sed rapit ex tecto funus fortuna superbo indicitque rogum summis statuitque sepulcrum.

quantum est hoc regnum, quod regibus imperat ipsis!

quin etiam infelix uirtus et noxia felix, et male consultis pretium est, prudentia fallit, nec fortuna probat causas sequiturque merentis, sed uaga per cunctos nullo discrimine fertur.

scilicet est aliud, quod nos cogatque regatque, maius et in proprias ducat mortalia leges attribuatque suos ex se nascentibus annos fortunaeque uices; permiscet saepe ferarum corpora c.u.m membris hominum; non seminis ille partus erit: quid enim n.o.bis commune ferisque?

quisue in portenti noxam peccarit adulter?

astra nouant formas, caelumque interserit ora.

denique si non est fati, cur traditur, ordo, cunctaque temporibus certis uentura canuntur?

nec tamen haec ratio facinus defendere pergit uirtutemue suis fraudare in praemia donis.