The Oxford Book of Latin Verse Part 49

ipse Anien (miranda fides) infraque superque spumeus hic tumidam rabiem saxosaque ponit murmura, ceu placidi ueritus turbare Vopisci Pieriosque dies et habentis carmina somnos.

litus utrumque domi, nec te mitissimus amnis diuidit. alternas seruant praetoria ripas, non externa sibi fluuiumue obstare queruntur.

Sestiacos nunc fama sinus pelagusque natatum iactet et audaci uictos delphinas ephebo!

hic aeterna quies, nullis hic iura procellis, numquam feruor aquis. datur hic transmittere uisus et uoces et paene ma.n.u.s. sic Chalcida fluctus expellunt reflui? sic dissociata profundo Bruttia Sicanium circ.u.mspicit ora Pelorum?

quid primum mediumue canam, quo fine quiescam?

auratasne trabis an Mauros undique postis an picturata lucentia marmora uena mirer, an emissas per cuncta cubilia nymphas?

huc oculis, huc mente trahor. uenerabile dicam lucorum senium? te, quae uada fluminis infra cernis, an ad siluas quae respicis, aula, tacentis, qua tibi tuta quies offensaque turbine nullo nox silet et pigros inuitant murmura somnos?

an quae graminea suscepta crepidine fumant balnea et impositum riuis algentibus ignem?

quaque uaporiferis iunctus fornacibus amnis ridet anhelantis uicino flumine nymphas?

uidi artis ueterumque ma.n.u.s uariisque metalla uiua modis. labor est auri memorare figuras aut ebur aut dignas digitis contingere gemmas; quicquid et argento primum uel in aere minori lusit et enormis ma.n.u.s est experta colossos.

dum uagor aspectu uisusque per omnia duco, calcabam necopinus opes. nam splendor ab alto defluus et nitidum referentes aera testae monstrauere solum; uarias ubi picta per artis gaudet humus superatque nouis asarota figuris: expauere gradus.

Quid nunc iungentia mirer aut quid part.i.tis distantia tecta trichoris?

quid te, quae mediis seruata penatibus arbor tecta per et postis liquidas emergis in auras quo non sub domino saeuas pa.s.sura bipennis?

et nunc ignaro forsan uel lubrica Nais uel non abruptos tibi demet Hamadryas annos.

quid referam alternas gemino super aggere mensas albentisque lacus altosque in gurgite fontis?

teque, per obliquum penitus quae laberis amnem, Marcia, et audaci transcurris flumina plumbo, ne solum Ioniis sub fluctibus Elidis amnem dulcis ad Aetnaeos deducat semita portus?

illic ipse antris Anien et fonte relicto nocte sub arcana glaucos exutus amictus huc illuc fragili prosternit pectora musco, aut ingens in stagna cadit uitreasque natatu plaudit aquas. illa recubat Tiburnus in umbra, illic sulpureos cupit Albula mergere crinis; haec domus Egeriae nemoralem abiungere Phoeben et Dryadum uiduare choris algentia possit Taygeta et siluis accersere Pana Lycaeis.

quod ni templa darent alias Tirynthia sortis, et Praenestinae poterant migrare Sorores.

Quid bifera Alcinoi laudem pomaria uosque, qui numquam uacui prodistis in aethera, rami?

cedant Telegoni, cedant Laurentia Turni iugera Lucrinaeque domus litusque cruenti Antiphatae; cedant uitreae iuga perfida Circes Dulichiis ululata lupis, arcesque superbae Anxuris et sedes Phrygio quas mitis alumno debet a.n.u.s; cedant, quae te iam solibus artis Antia nimbosa reuocabunt litora bruma.

Scilicet hic illi meditantur pondera mores; hic premitur fecunda quies uirtusque serena fronte grauis sa.n.u.sque nitor luxuque carentes deliciae, quas ipse suis digressus Athenis mallet deserto senior Gargettius horto; haec per et Aegaeas hiemes Hyadumque niuosum sidus et Oleniis dignum petiisse sub astris, si Maleae credenda ratis Siculosque per aestus sit uia: cur oculis sordet uicina uoluptas?

hic tua Tiburtes Faunos chelys et iuuat ipsum Alciden dictumque lyra maiore Catillum; seu tibi Pindaricis animus contendere plectris, siue chelyn tollas heroa ad robora, siue liuentem satiram nigra rubigine uibres, seu tua non alia splendescat epistola cura.

digne Midae Croesique bonis et Perside gaza.

macte bonis animi! cuius stagnantia rura debuit et flauis Hermus transcurrere ripis et limo splendente Tagus. sic docta frequentes otia, sic omni detectus pectora nube finem Nestoreae precor egrediare senectae.

_260. To Claudius Etruscus on the Death of his Father_

SVMMA deum, Pietas, cuius gratissima caelo rara profanatas inspectant numina terras, huc uittata comam niueoque insignis amictu, qualis adhuc praesens nullaque expulsa nocentum fraude rudis populos atque aurea regna colebas, mitibus exsequiis ades et lugentis Etrusci cerne pios fletus laudataque lumina terge.

nam quis inexpleto rumpentem pectora questu complexumque rogos inc.u.mbentemque fauillis aspiciens non aut primaeuae funera plangi coniugis aut nati modo p.u.b.escentia credat ora rapi flammis? pater est qui fletur. adeste dique hominesque sacris. procul hinc, procul ite nocentes, si cui corde nefas tacitum fessique senectus longa patris, si quis pulsatae conscius anguem matris et inferna rigidum timet Aeacon urna: insontis castosque uoco. tenet ecce senilis leniter implicitos uultus sanctamque parentis canitiem spargit lacrimis animaeque supremum frigus amat; celeris genitoris filius annos (mira fides!) nigrasque putat propera.s.se Sorores.

Exsultent placidi Lethaea ad flumina manes, Elysiae gaudete domus; date serta per aras, festaque pallentis hilarent altaria lucos.

felix, a, nimium felix plorataque nato umbra uenit. longe Furiarum sibila, longe tergeminus custos, penitus uia longa patescat manibus egregiis. eat horrendumque silentis accedat domini solium, gratisque supremas perferat, et totidem iuueni roget anxius annos.

Macte pio gemitu! dabimus solatia dignis luctibus Aoniasque tuo sacrabimus ultro inferias, Etrusce, seni! tu largus Eoa germina, tu messis Cilic.u.mque Arab.u.mque superbas merge rogis; ferat ignis opes heredis et alto aggere missuri nitido pia nubila caelo stipentur cineres: nos non arsura feremus munera, uenturosque tuus durabit in annos me monstrante dolor. neque enim mihi flere parentem ignotum; similis gemui proiectus ad ignis.

ille mihi tua d.a.m.na dies compescere cantu suadet, et ipse tuli quos nunc tibi confero questus.

Non tibi clara quidem, senior placidissime, gentis linea nec proauis demissum stemma, sed ingens suppleuit fortuna genus culpamque parentum occuluit. nec enim dominos de plebe tulisti, sed quibus occasus pariter famulantur et ortus.

nec pudor iste tibi: quid enim terrisque poloque parendi sine lege manet? uice cuncta reguntur alternisque premunt. propriis sub regibus omnis terra; premit felix regum diademata Roma; hanc ducibus frenare datum; mox crescit in illos imperium superis. sed habent et numina legem: seruit et astrorum uelox chorus et uaga seruit luna, nec iniussae totiens redit orbita lucis.

et (modo si fas est aequare iacentia summis) pertulit Eurysthei Tirynthius horrida regis pacta, nec erubuit famulantis fistula Phoebi.

Sed neque barbaricis Latio transmissus ab oris: Smyrna tibi gentile solum potusque uerendo fonte Meles Hermique uadum, quo Lydius intrat Bacchus et aurato reficit sua cornua limo.

laeta dehinc series uariisque ex ordine curis auctus honos; semperque gradi prope numina, semper Caesareum coluisse latus sacrisque deorum arcanis haerere datum. Tibereia primum aula tibi uixdum ora noua mutante iuuenta panditur. hic annis multa super indole uictis libertas oblata uenit; nec proximus heres, immitis quamquam et Furiis agitatus, abegit.

huic et in Arctoas tendis comes usque pruinas terribilem affatu pa.s.sus uisuque tyrannum immanemque suis, ut qui metuenda ferarum corda domant mersasque iubent iam sanguine tacto reddere ab ore ma.n.u.s et nulla uiuere praeda.

praecipuos sed enim merito surrexit in actus nondum stelligerum senior dimissus in axem Claudius et longo transmitt.i.t habere nepoti.

quis superos metuens pariter tot templa, tot aras promeruisse datur? summi Iouis aliger Arcas nuntius; imbrifera pot.i.tur Thaumantide Iuno; stat celer obsequio iussa ad Neptunia Triton: tu totiens mutata duc.u.m iuga rite tulisti integer, inque omni felix tua c.u.mba profundo.

Iamque piam lux alta domum praecelsaque toto intrauit Fortuna gradu; iam creditur uni sanctarum digestus opum partaeque per omnis diuitiae populos magnique impendia mundi.

quicquid ab auriferis eiectat Hiberia fossis, Dalmatico quod monte nitet, quod messibus Afris uerritur, aestiferi quicquid terit area Nili, quodque legit mersus pelagi scrutator Eoi, et Lacedaemonii pecuaria culta Galaesi perspicuaeque niues Ma.s.sylaque robora et Indi dentis honos: uni parent commissa ministro, quae Boreas quaeque Eurus atrox, quae nubilus Auster inuehit: hibernos citius numeraueris imbris siluarumque comas. uigil idem animique sagacis cognitus euoluit quantum Romana sub omni pila die quantumque tribus, quid templa, quid alti undarum cursus, quid propugnacula poscant aequoris aut longe series porrecta uiarum; quod domini celsis niteat laquearibus aurum, quae diuum in uultus igni formanda liquescat ma.s.sa, quid Ausoniae scriptum crepet igne Monetae.

hinc tibi rara quies animoque exclusa uoluptas, exiguaeque dapes et numquam laesa profundo cura mero; sed iura tamen genialia cordi et mentem uincire toris ac iungere festa conubia et fidos domino genuisse clientis.

Quis sublime genus formamque insignis Etruscae nesciat? haud quamquam proprio mihi cognita uisu, sed decus eximium famae par reddit imago, uultibus et similis natorum gratia monstrat.

nec uulgare genus; fascis summamque curulem frater et Ausonios ensis mandataque fidus signa tulit, c.u.m prima trucis amentia Dacos impulit et magno gens est d.a.m.nata triumpho.

sic quicquid patrio cessatum a sanguine, mater reddidit, obscurumque latus clarescere uidit conubio gauisa domus. nec pignora longe; quippe bis ad partus uenit Lucina manuque ipsa leui grauidos tetigit fecunda labores.

felix a! si longa dies, si cernere uultus natorum uiridisque genas tibi iusta dedissent stamina! sed media cecidere abrupta iuuenta: gaudia florentisque manu scidit Atropos annos; qualia pallentis declinant lilia culmos p.u.b.entesque rosae primos moriuntur ad austros, aut ubi uerna nouis exspirat purpura pratis.

illa sagittiferi circ.u.muolitastis Amores funera maternoque rogos unxistis amomo; nec modus aut pennis laceris aut crinibus ignem spargere, collectaeque pyram struxere pharetrae.

quas tunc inferias aut quae lamenta dedisses maternis, Etrusce, rogis, qui funera patris haud matura putas atque hos pius ingemis annos!

Illum et qui nutu superas nunc temperat arcis progeniem claram terris part.i.tus et astris, laetus Idumaei donauit honore triumphi, dignatusque loco uictricis et ordine pompae non uetuit, tenuesque nihil minuere parentes.

atque idem in cuneos populo deduxit equestris, mutauitque genus laeuaeque ign.o.bile ferrum exuit et celso natorum aequauit honorem.

dextra bis octonis fluxerunt saecula l.u.s.tris, atque aeui sine nube tenor. quam diues in usus natorum totoque uolens excedere censu, testis adhuc largi nitor inde a.s.suetus Etrusci, cui tua non humilis dedit indulgentia mores.

hunc siquidem amplexu semper reuocante tenebas blandus et imperio numquam pater; huius honori p.r.o.nior ipse etiam gaudebat cedere frater.

Quas tibi deuoti iuuenes pro patre renato, summe duc.u.m, gratis, aut quae pia uota rependunt!

tu (seu tarda situ rebusque exhausta senectus errauit, seu blanda diu Fortuna regressum maluit) attonitum et uenturi fulminis ictus horrentem tonitru tantum lenique procella contentus monuisse senem; c.u.mque horrida supra aequora curarum socius procul Itala rura linqueret, hic mollis Campani litoris oras et Diomedeas concedere iussus in arcis, atque hospes, non exsul, erat. nec longa moratus Romuleum reseras iterum, Germanice, limen maerentemque foues inclinatosque penatis erigis. haut mirum, ductor placidissime, quando haec est quae uictis parcentia foedera Cattis, quaeque suum Dacis donat dementia montem, quae modo Marcomanos post horrida bella uagosque Sauromatas Latio non est dignata triumpho.

Iamque in fine dies, et inexorabile pensum deficit. hic maesti pietas me poscit Etrusci qualia nec Siculae modulantur carmina rupes nec fati iam certus olor saeuique marita Tereos. heu quantis la.s.santem bracchia uidi planctibus et p.r.o.no fusum super oscula uultu!

uix famuli comitesque tenent, uix arduus ignis summouet. haut aliter gemuit per Sunia Theseus litora qui falsis deceperat Aegea uelis.

tunc immane gemens foedatusque ora tepentis affatur cineres: 'cur nos, fidissime, linquis fortuna redeunte, pater? modo numina magni praesidis atque breuis superum placauimus iras, nec frueris? tantique orbatus muneris usu ad manis, ingrate, fugis? nec flectere Parcas aut placare malae datur aspera numina Lethes?

felix, cui magna patrem ceruice uehenti sacra Mycenaeae patuit reuerentia flammae!

quique tener saeuis genitorem Scipio Poenis abstulit, et Lydi pietas temeraria Lausi.

ergo et Thessalici coniunx pensare mariti funus, et immitem potuit Styga uincere supplex Thracius? hoc quanto melius pro patre liceret!

non totus rapiere tamen, nec funera mittam longius; hic manis, hic intra tecta tenebo: tu custos dominusque laris, tibi cuncta tuorum parebunt; ego rite minor semperque secundus a.s.siduas libabo dapes et pocula sacris manibus effigiesque colam: te lucida saxa, te similem doctae referet mihi linea cerae; nunc ebur et fuluum uultus imitabitur aurum.

inde uiam morum longaeque examina uitae affatusque pios monituraque somnia poscam.'

Talia dicentem genitor dulcedine laeta audit, et immitis lente descendit ad umbras uerbaque dilectae fert narraturus Etruscae.

Salue supremum, senior mitissime patrum, supremumque uale, qui numquam sospite nato triste chaos maestique situs patiere sepulcri.

semper odoratis spirabunt floribus arae, semper et a.s.syrios felix bibet urna liquores et lacrimas, qui maior honos. hic sacra litabit manibus eque tua tumulum tellure leuabit.

nostra quoque exemplo meritus tibi carmine sancit hoc etiam gaudens cinerem dona.s.se sepulcro.

_261. 'He hath outsoared the shadow of our night'_

HIC finis rapto! quin tu iam uulnera sedas et tollis mersum luctu caput? omnia functa aut moritura uides: obeunt noctesque diesque astraque, nec solidis prodest sua machina terris.

nam populus mortale genus; plebisque caducae quis fleat interitus? hos bella, hos aequora posc.u.n.t; his amor exitio, furor his et saeua cupido, ut sileam morbos; hos ora rigentia brumae, illos implacido letalis Sirius igni, hos manet imbrifero pallens Autumnus hiatu.

quicquid init ortus, finem timet. ibimus omnes, ibimus: immensis urnam quat.i.t Aeacus umbris.

Ast hic, quem gemimus, felix hominesque deosque et dubios casus et caecae lubrica uitae effugit, immunis fatis. non ille rogauit, non timuit renuitue mori: nos anxia plebes, nos miseri, quibus unde dies suprema, quis aeui exitus incertum, quibus instet fulmen ab astris, quae nubes fatale sonet. nil flecteris istis?

sed flectere libens. ades huc emissus ab atro limine, cui soli cuncta impetrare facultas, Glaucia!--nam insontis animas nec port.i.tor arcet, nec durae comes ille serae:--tu pectora mulce, tu prohibe manare genas noctisque beatas dulcibus alloquiis et uiuis uultibus imple, et periisse nega: desolatamque sororem, qui potes, et miseros perge insinuare parentis.

_262. To Sleep_

CRIMINE quo merui, iuuenis, placidissime diuum, quoue errore miser, donis ut solus egerem, Somne, tuis? tacet omne pecus uolucresque feraeque et simulant fessos curuata cac.u.mina somnos, nec trucibus fluuiis idem sonus; occidit horror aequoris, et terris maria acclinata quiesc.u.n.t.

septima iam rediens Phoebe mihi respicit aegras stare genas; totidem Oetaeae Paphiaeque reuisunt lampades et totiens nostros t.i.thonia questus praeterit et gelido parcit miserata flagello.

unde ego sufficiam? non si mihi lumina mille quae uafer alterna tantum statione tenebat Argus et haud umquam uigilabat corpore toto.

at nunc heu! si aliquis longa sub nocte puellae bracchia nexa tenens ultro te, Somne, repellit, inde ueni. nec te totas infundere pennas luminibus compello meis (hoc turba precetur laetior): extremo me tange cac.u.mine uirgae (sufficit) aut leuiter suspenso poplite transi.

M. VALERIVS MARTIALIS

40-104? A.D.

_263. Bilbilis_

VERONA docti syllabas amat uatis, Marone felix Mantua est, censetur Aponi Liuio suo tellus Stellaque nec Flacco minus, Apollodoro plaudit imbrifer Nilus, Nasone Paeligni sonant, duosque Senecas unic.u.mque Lucanum facunda loquitur Corduba, gaudent iocosae Canio suo Gades, Emerita Deciano meo: te, Liciniane, gloriabitur nostra, nec me tacebit Bilbilis.