Selections from Viri Romae Part 29

84.2: _obsideo_.

84.3: #a quo . . . petierat#: 'whom he had asked to help him.' How literally? #ut adiuvaret se# is a substantive clause of purpose and object of _petierat_. See p. 7, n. 20.

84.4: _erigo_.

84.5: #aeque . . . facere#: lit., 'because he thought it an equally fine thing both to conquer kings and to create them.' The expression is somewhat careless. We would say: 'as glorious to create kings as to conquer them.' #aeque pulchrum# is predicate, #et vincere . . . et facere# subject to #esse#.

84.6: #primus . . . domuit#: cf. p. 38, n. 1.

84.7: #iure victoriae#: 'by right of (i.e. on the strength of) his victory.'

84.8: 'turning'; lit., 'having turned himself.' Cf. n. on _cingitur_, XIII, l. 29.

84.9: 'the City,' i.e. Rome.

84.10: Cf. p. xvii, D 1.

84.11: #quod . . . praebuerant#: 'the fact that the conquest of (the) three parts,' etc. Cf. p. 5, n. 15, and p. xxiv, L 4.

85.1: 'something which'; its antecedent is the clause #primum . . . triumphavit# below.

85.2: With #quem gloriae#, sc. _finem habuit_.

85.3: The famous C. Julius Caesar, for whom see next selection.

85.4: #quod . . . posset#: 'because (as men said) the one,' etc.

For the subjunctive, see p. xxi, H 4.

85.5: #hic . . . ille#: 'the one (Caesar) . . . the other (Pompey).'

85.6: #infesto exercitu#: abl. of accompaniment: H 474, 2, N. 1 (419, III, 1, 1): M 634: A 243, _a_, N.: G 392, R. 1: B 222, 1.

85.7: #autem# contrasts #negarent# with #praecep.i.s.set#. There is a contrast also between #servi# and #medicus#.

85.8: #Ergo . . . Pompeius#? The force of this sentence can be given only by a free rendering, thus: 'Shall it be said, then, that Pompey would not be alive, had not Lucullus ruined himself by his luxury?'

86.1: #Viris . . . habebat#: 'he highly honored learned men.'

86.2: _audio_, like our 'hear,' is often used of listening to lectures or to teachers.

86.3: #quod . . . laborarent#: i.e. because he had the gout.

86.4: #consule . . . ingressuro#: 'whenever the consul,' etc.; a temporal abl. abs.

86.5: Subjunctive in substantive clauses of result: see p. xix, F 3.

86.6: infinitive, because the clause in which it stands is in apposition to #hoc#. This use of the infin. is common.

86.7: #quamvis sis#: concessive subjunctive: H 586, II (515, III): M 875: A 313, _a_: G 606: B 308.]

#XXVII. Gaius Iulius Caesar# [[stripped text]]

C. Iulius Caesar, n.o.bilissima Iuliorum genitus familia, annum agens s.e.xtum et decimum patrem amisit. Corneliam, Cinnae filiam, duxit uxorem; cuius pater c.u.m esset Sullae inimicissimus, is Caesarem voluit compellere ut eam repudiaret; neque id potuit efficere. Qua re Caesar bonis spoliatus c.u.m etiam ad necem quaereretur, mutata veste nocte urbe elapsus est et quamquam tunc quartanae morbo laborabat, prope per singulas noctes latebras commutare cogebatur; et comprehensus a Sullae liberto, ne ad Sullam perduceretur, vix data pecunia evasit. Postremo per propinquos et adfines suos veniam impetravit. Satis constat Sullam, c.u.m deprecantibus amicissimis et ornatissimis viris aliquamdiu denega.s.set atque illi pertinaciter contenderent, expugnatum tandem proclama.s.se, vincerent, dummodo scirent eum, quem incolumem tanto opere cuperent, aliquando optimatium partibus, quas sec.u.m simul defendissent, exitio futurum; nam Caesari multos Marios inesse.

Stipendia prima in Asia fecit. In expugnatione Mitylenarum corona civica donatus est. Mortuo Sulla, Rhodum secedere statuit, ut per otium Apollonio Moloni, tunc clarissimo dicendi magistro, operam daret. Huc dum traicit, a praedonibus captus est mansitque apud eos prope quadraginta dies. Per omne autem illud spatium ita se gessit, ut piratis pariter terrori venerationique esset. Comites interim servosque ad expediendas pecunias, quibus redimeretur, dimisit. Viginti talenta piratae postulaverant: ille quinquaginta daturum se spopondit. Quibus numeratis c.u.m expositus esset in litore, confestim Miletum, quae urbs proxime aberat, properavit ibique contracta cla.s.se invectus in eum loc.u.m, in quo ipsi praedones erant, partem cla.s.sis fugavit, partem mersit, aliquot naves cepit piratasque in potestatem redactos eo supplicio, quod illis saepe minatus inter ioc.u.m erat, adfecit crucique suffixit.

Quaestori ulterior Hispania obvenit. Quo profectus c.u.m Alpes transiret et ad conspectum pauperis cuiusdam vici comites per ioc.u.m inter se disputarent num illic etiam esset ambitioni locus, serio dixit Caesar malle se ibi primum esse, quam Romae secundum. Dominationis avidus a prima aetate regnum concupiscebat semperque in ore habebat hos Euripidis, Graeci poetae, versus:

Nam si violandum est ius, regnandi gratia Violandum est. Aliis rebus pietatem colas.

c.u.mque Gades, quod est Hispaniae oppidum, venisset, animadversa apud Herculis templum magni Alexandri imagine ingemuit et quasi pertaesus ignaviam suam, quod nihildum a se memorabile actum esset in ea aetate, qua iam Alexander orbem terrarum subegisset, missionem continuo efflagitavit ad captandas quam primum maiorum rerum occasiones in urbe.

Aedilis praeter comitium ac Forum etiam Capitolium ornavit porticibus.

Venationes autem ludosque et c.u.m conlega M. Bibulo et separatim edidit: quo factum est ut communium quoque impensarum solus gratiam caperet. His autem rebus patrimonium effudit tantumque conflavit aes alienum, ut ipse diceret sibi opus esse millies sestertium, ut haberet nihil.

Consul deinde creatus c.u.m M. Bibulo, societatem c.u.m Gnaeo Pompeio et Marco Cra.s.so iunxit Caesar, ne quid ageretur in re publica, quod displicuisset ulli ex tribus. Deinde legem tulit ut ager Campa.n.u.s plebi divideretur. Cui legi c.u.m senatus repugnaret, rem ad populum detulit.

Bibulus conlega in Forum venit, ut legi obsisteret, sed tanta in eum commota est seditio, ut in caput eius cophinus stercore plenus effunderetur fascesque ei frangerentur atque adeo ipse armis Foro expelleretur. Qua re c.u.m Bibulus per reliquum anni tempus domo abditus Curia abstineret, unus ex eo tempore Caesar omnia in re publica ad arbitrium administrabat, ut nonnulli urbanorum, si quid testandi gratia signarent, per ioc.u.m non, ut mos erat, 'consulibus Caesare et Bibulo' actum scriberent, sed 'Iulio et Caesare,' unum consulem nomine et cognomine pro duobus appellantes.

Functus consulatu Caesar Galliam provinciam accepit. Gessit autem novem annis, quibus in imperio fuit, haec fere: Galliam in provinciae formam redegit; Germanos, qui trans Rhenum incolunt, primus Romanorum ponte fabricato aggressus maximis adfecit cladibus. Aggressus est Britannos, ignotos antea, superatisque pecunias et obsides imperavit. Hic c.u.m multa Romanorum militum insignia narrantur, tum illud egregium ipsius Caesaris, quod, nutante in fugam exercitu, rapto fugientis e manu scuto in primam volitans aciem proelium rest.i.tuit. Idem alio proelio legionis aquiliferum ineundae fugae causa iam conversum faucibus comprehensum in contrariam partem detraxit dextramque ad hostem tendens "Quorsum tu"

inquit "abis? Illic sunt, c.u.m quibus dimicamus." Qua adhortatione omnium legionum trepidationem correxit vincique paratas vincere docuit.

Interfecto interea apud Parthos Cra.s.so et defuncta Iulia, Caesaris filia, quae, nupta Pompeio, generi socerique concordiam tenebat, statim aemulatio erupit. Iam pridem Pompeio suspectae Caesaris opes et Caesari Pompeiana dignitas gravis, nec hic ferebat parem, nec ille superiorem.

Itaque c.u.m Caesar in Gallia detineretur, et, ne imperfecto bello discederet, postula.s.set ut sibi liceret, quamvis absenti, alterum consulatum petere, a senatu, suadentibus Pompeio eiusque amicis, negatum ei est. Hanc iniuriam acceptam vindicaturus in Italiam rediit et bellandum ratus c.u.m exercitu Rubiconem flumen, qui provinciae eius finis erat, transiit. Hoc ad flumen paulum const.i.tisse fertur ac reputans quantum moliretur, conversus ad proximos, "Etiamnunc" inquit "regredi possumus; quod si ponticulum transierimus, omnia armis agenda erunt."

Postremo autem "Iacta alea esto!" exclamans exercitum traici iussit plurimisque urbibus occupatis Brundisium contendit, quo Pompeius consulesque confugerant.

Qui c.u.m inde in Epirum traiecissent, Caesar, eos secutus a Brundisio, Dyrrachium inter oppositas cla.s.ses gravissima hieme transmisit; copiisque quas subsequi iusserat diutius cessantibus, c.u.m ad eas arcessendas frustra misisset, mirae audaciae facinus edidit. Morae enim impatiens castris noctu egreditur, clam naviculam conscendit, obvoluto capite, ne agnosceretur, et quamquam mare saeva tempestate intumescebat, in altum tamen protinus dirigi navigium iubet et, gubernatore trepidante, "Quid times?" inquit "Caesarem vehis!" neque prius gubernatorem cedere adversae tempestati pa.s.sus est, quam paene obrutus esset fluctibus.

Deinde Caesar in Epirum profectus Pompeium Pharsalico proelio fudit, et fugientem persecutus, ut occisum cognovit, Ptolemaeo regi, Pompeii interfectori, a quo sibi quoque insidias tendi videret, bellum intulit; quo victo in Pontum transiit Pharnacemque, Mithridatis filium, rebellantem et multiplici successu praeferocem intra quintum ab adventu diem, quattuor, quibus in conspectum venit, horis una profligavit acie, more fulminis, quod uno eodemque momento venit, percussit, abscessit.

Nec vana de se praedicatio est Caesaris ante victum hostem esse quam visum. Pontico postea triumpho trium verborum praetulit t.i.tulum: "Veni, vidi, vici." Deinde Scipionem et Iubam, Numidiae regem, reliquias Pompeianarum partium in Africa refoventes, devicit.

Victorem Africani belli Gaium Caesarem gravius excepit Hispaniense, quod Cn. Pompeius, Magni filius, adulescens fortissimus, ingens ac terribile conflaverat, undique ad eum auxiliis paterni nominis magnitudinem sequentium ex toto orbe confluentibus. Sua Caesarem in Hispaniam comitata fortuna est: sed nullum umquam atrocius periculosiusque ab eo initum proelium, adeo ut, plus quam dubio Marte, descenderet equo consistensque ante recedentem suorum aciem increpans fortunam, quod se in eum serva.s.set exitum, denuntiaret militibus vestigio se non recessurum; proinde viderent, quem et quo loco imperatorem deserturi essent. Verecundia magis quam virtute acies rest.i.tuta est. Cn. Pompeius victus et interemptus est. Caesar, omnium victor, regressus in urbem omnibus, qui contra se arma tulerant, ignovit et quinquies triumphavit.

Bellis civilibus confectis, conversus iam ad ordinandum rei publicae statum fastos correxit annumque ad cursum solis accommodavit, ut trecentorum s.e.xaginta quinque dierum esset et, intercalario mense sublato, unus dies quarto quoque anno intercalaretur. Ius laboriosissime ac severissime dixit. Repetundarum convictos etiam ordine senatorio movit. Peregrinarum mercium portoria inst.i.tuit: legem praecipue sumptuariam exercuit. De ornanda instruendaque urbe, item de tuendo ampliandoque imperio plura ac maiora in dies destinabat: imprimis ius civile ad certum modum redigere atque ex immensa legum copia optima quaeque et necessaria in paucissimos conferre libros; bibliothecas Graecas et Latinas, quas maximas posset, publicare; siccare Pomptinas paludes: viam munire a Mari Supero per Apennini dorsum ad Tiberim usque: Dacos, qui se in Pontum effuderant, coercere: mox Parthis bellum inferre per Armeniam.

Haec et alia agentem et meditantem mors praevenit. Dictator enim in perpetuum creatus agere insolentius coepit: senatum ad se venientem sedens excepit et quendam, ut adsurgeret monentem, irato vultu respexit.

c.u.m Antonius, Caesaris in omnibus bellis comes et tunc consulatus conlega, capiti eius in sella aurea sedentis pro rostris diadema, insigne regium, imposuisset, id ita ab eo est repulsum, ut non offensus videretur. Quare coniuratum in eum est a s.e.xaginta amplius viris, Ca.s.sio et Bruto ducibus conspirationis, decretumque eum Idibus Martiis in senatu confodere.

Plurima indicia futuri periculi obtulerant dii immortales. Uxor Calpurnia, territa nocturno visu, ut Idibus Martiis domi subsisteret orabat et Spurinna haruspex praedixerat ut proximos dies triginta quasi fatales caveret, quorum ultimus erat Idus Martiae. Hoc igitur die Caesar Spurinnae "Ecquid scis" inquit "Idus Martias iam venisse?" et is "Ecquid scis illas nondum praeterisse?" Atque c.u.m Caesar eo die in senatum venisset, adsidentem conspirati specie officii circ.u.msteterunt ilicoque unus, quasi aliquid rogaturus, propius accessit renuentique ab utroque umero togam apprehendit. Deinde clamantem "Ista quidem vis est!" Casca, unus e coniuratis, adversum vulnerat paulum infra iugulum. Caesar Cascae bracchium adreptum graphio traiecit conatusque prosilire alio vulnere tardatus est. Dein ut animadvert.i.t undique se strictis pugionibus peti, toga caput obvolvit et ita tribus et viginti plagis confossus est. c.u.m Marc.u.m Brutum, quem filii loco habebat in se inruentem vidisset, dixisse fertur: "Tu quoque, mi fili!"

Illud inter omnes fere const.i.tit talem ei mortem paene ex sententia obtigisse. Nam et quondam c.u.m apud Xenophontem legisset Cyrum ultima valetudine manda.s.se quaedam de funere suo, aspernatus tam lentum mortis genus subitam sibi celeremque optaverat, et pridie quam occideretur, in sermone nato super cenam quisnam esset finis vitae commodissimus, repentinum inopinatumque praetulerat. Percussorum autem neque triennio quisquam amplius supervixit neque sua morte defunctus est. d.a.m.nati omnes alius alio casu perierunt, pars naufragio, pars proelio; nonnulli semet eodem illo pugione, quo Caesarem violaverant, interemerunt.

Quo rarior in regibus et principibus viris moderatio, hoc laudanda magis est. C. Iulius Caesar victoria civili clementissime usus est; c.u.m enim scrinia deprehendisset epistularum ad Pompeium missarum ab iis, qui videbantur aut in diversis aut in neutris fuisse partibus, legere noluit, sed combussit, ne forte in multos gravius consulendi loc.u.m darent. Cicero hanc laudem eximiam Caesari tribuit, quod nihil oblivisci soleret nisi iniurias. Simultates omnes, occasione oblata, libens deposuit. Ultro ac prior scripsit C. Calvo post famosa eius adversum se epigrammata. Valerium Catullum, cuius versiculis famam suam laceratam non ignorabat, adhibuit cenae. C. Memmii suffragator in pet.i.tione consulatus fuit, etsi asperrimas fuisse eius in se orationes sciebat.

Fuisse traditur excelsa statura, ore paulo pleniore, nigris vegetisque oculis, capite calvo; quam calvitii deformitatem, quod saepe obtrectatorum iocis obnoxia erat, aegre ferebat. Ideo ex omnibus decretis sibi a senatu populoque honoribus non alium aut recepit aut usurpavit libentius quam ius laureae perpetuo gestandae. Vini parcissimum eum fuisse ne inimici quidem negaverunt. Verb.u.m Catonis est unum ex omnibus Caesarem ad evertendam rem publicam sobrium accessisse.

Armorum et equitandi peritissimus, laboris ultra fidem patiens; in agmine nonnumquam equo, saepius pedibus anteibat, capite detecto, seu sol, seu imber erat. Longissimas vias incredibili celeritate conficiebat, ut persaepe nuntios de se praeveniret: neque eum morabantur flumina, quae vel nando vel innixus inflatis utribus traiciebat.

#XXVII. Gaius Iulius Caesar# [[as printed]]

[Ill.u.s.tration: CAESAR]

C. Iulius Caesar,[8] n.o.bilissima Iuliorum genitus familia,[9] annum agens s.e.xtum et decimum patrem amisit. Corneliam, Cinnae[10] filiam, duxit uxorem; cuius pater c.u.m esset Sullae inimicissimus, is[11]

Caesarem voluit compellere ut eam repudiaret; {5} neque[12] id potuit efficere. Qua re Caesar bonis spoliatus c.u.m etiam ad necem quaereretur, mutata veste nocte urbe elapsus[13] est et quamquam tunc [[87]]

quartanae[1] morbo laborabat, prope[2] per singulas noctes latebras commutare cogebatur; et comprehensus a Sullae liberto, ne[3] ad {10} Sullam perduceretur, vix data[4] pecunia evasit. Postremo per propinquos et adfines suos veniam impetravit. Satis constat Sullam, c.u.m deprecantibus[5] amicissimis et ornatissimis viris aliquamdiu denega.s.set atque illi pertinaciter contenderent, expugnatum tandem proclama.s.se, vincerent,[6] dummodo scirent[7] eum, quem incolumem tanto opere cuperent, aliquando optimatium {16} partibus, quas sec.u.m simul defendissent, exitio futurum; nam Caesari multos Marios inesse.

Stipendia prima in Asia fecit. In expugnatione Mitylenarum corona civica donatus est. Mortuo Sulla, Rhodum secedere {20} statuit, ut per otium Apollonio Moloni, tunc clarissimo dicendi[8]

magistro, operam daret. Huc dum traicit, a praedonibus captus est mansitque apud eos prope quadraginta dies. Per omne autem illud spatium ita se gessit, ut piratis pariter terrori venerationique esset. Comites interim servosque ad expediendas pecunias, quibus {25} redimeretur, dimisit. Viginti talenta piratae postulaverant: ille quinquaginta daturum se spopondit. Quibus numeratis c.u.m {27} expositus esset in litore, confestim Miletum, quae urbs proxime[9]

aberat, properavit ibique contracta cla.s.se invectus in eum loc.u.m, in quo ipsi praedones erant, partem cla.s.sis fugavit, partem mersit, aliquot naves cepit piratasque in potestatem redactos eo supplicio, quod illis saepe minatus inter ioc.u.m erat, adfecit crucique suffixit.

[[88]]

Quaestori ulterior[1] Hispania obvenit. Quo profectus c.u.m Alpes transiret et ad conspectum pauperis cuiusdam vici comites per {35} ioc.u.m inter se disputarent num illic[2] etiam esset ambitioni locus, serio dixit Caesar malle se ibi primum esse, quam Romae secundum.

Dominationis avidus[3] a prima aetate regnum concupiscebat semperque in ore habebat hos Euripidis, Graeci poetae, versus:

Nam si violandum est ius, regnandi gratia {40} Violandum est. Aliis[4] rebus pietatem colas.[5]

c.u.mque Gades, quod est Hispaniae oppidum, venisset, animadversa apud Herculis templum magni Alexandri imagine ingemuit et quasi pertaesus ignaviam suam, quod nihildum a se memorabile actum esset in ea aetate, qua iam Alexander orbem terrarum {45} subegisset, missionem continuo efflagitavit ad captandas quam primum maiorum rerum occasiones in urbe.

Aedilis praeter comitium ac Forum etiam Capitolium ornavit porticibus. Venationes autem ludosque[6] et c.u.m conlega M. Bibulo et separatim edidit: quo[7] factum est ut communium quoque {50} impensarum solus gratiam caperet. His autem rebus patrimonium effudit tantumque conflavit aes alienum, ut ipse diceret sibi[8] opus esse millies sestertium, ut haberet nihil.

[Sidenote: B.C. 60.]

Consul deinde creatus c.u.m M. Bibulo, societatem[9] c.u.m Gnaeo Pompeio et Marco Cra.s.so iunxit Caesar, ne quid ageretur in {55} re publica, quod displicuisset ulli ex tribus. Deinde legem [[89]]